Manifesti
Kuptimi i krijimtarisë ka të bëjë me shpikjen e diçkaje që nuk ekzistonte më parë (“krijimi” është, në kuptimin e vërtetë, të nxirësh diçka nga hiçi), kështu që nuk mund të jetë një përsëritje e thjeshtë e normës së zakonshme, por duhet të jetë ndonjë devijim. Falë një fluturimi të fuqishëm, le të themi kështu, krijohet një sasi e caktuar e rendit. Jo se rregulli nuk është i nevojshëm për jetën, megjithatë shfaqja e rendit është po aq e nevojshme për të siguruar që nuk mbetemi të burgosur në qarqin e mbytshëm të përsëritjes së gjithmonë të njëjtës, madje edhe nëse kjo është e kënaqur nga një qetësi e pasigurt. Kreative në kuptimin e ndërprerës është, pikërisht, zanati i artit modern, i cili në këtë mënyrë lidhet me një kërkesë për liri dhe, si rrjedhojë, me një utopi lloji anarkik; anarkia si shprehje e barazisë, e një masë të njëjtë të të gjitha komponentëve. Tani, arti mund ta marrë këtë utopi në mënyrën e tij të veprimit, me përmbushje ose si një figurë parashikuese. Kështu, për shembull, artet e ndryshme mund të konvergojnë dhe të forcohen reciprokisht, duke pjesëmarrë aktivisht, secila në mënyrën e saj, për të stimuluar ndjenjat, ose madje prodhimi i polisenseve dhe referencave alegorike.
Përparimi anarkiko-kreativ, pastaj, mund të shfaqet duke tejkaluar të dy kufijtë e tekstit dramatik dhe sidomos duke kaluar nga një strukturë vertikale në hipoteza formale horizontale ku çdo “figurë” rishikohet dhe ku drejtimi bëhet një lidhje e pastër, duke mbajtur ende (paradoksalisht) një projekt të vetëdijshëm të padrejtësisë, ndarjes dhe heterogjenitetit të pjesëve; madje më shumë nëse ndodhë çlirimi nga janërat e rregulluara dhe të paracaktuara, eksperimentimi me teknologjitë e reja, dekonstruksioni i ironik i identiteteve tepër të mbrojtura.
Në mes të komponentëve të ndryshëm të vendosur në fushë, nuk është kaq shumë për multimedialitetin, por për “intermedialitetin”, pra një marrëdhënie që nuk jepet nga fillimi, por është e gjithë për t’u verifikuar plotësisht, duke përfshirë ndërhyrjet e mundshme. Shfaqja si një test. Vërtet, liria e pasigurisë, përveç se shpie tek reagimet sensoriale të paanënda, kërkon reflektim dhe, kështu – duke mbështetur në frymën momentale të papritur – megjithatë, në përfaqësimin e tij kompleks, kërkon kthimin te inteligjenca dhe arsyeja e dyshimit.
Projekti SPORES zbuloj, përcakton, ilustron dhe promovon konceptin e përvojave ndërmjetës si një përpjekje krijuese. Të gjitha eksperimentet do të jenë të arritshme në mënyrë të drejtpërdrejtë dhe në internet. Për të kryer këtë, SPORES projektizon një metodologji që vendos zgjidhjet dixhitale dhe metodat e mendimit të projektimit në shërbim të krijimtarisë, me qëllim të eksplorimit të territoreve të panjohura të humaniteteve dixhitale.
Kjo përfshin aftësinë për të shpikur formate artistike të reja, për të rivlerësuar marrëdhëniet me publikun (mënyra e ndërveprimit midis artistëve dhe publikut) dhe bashkëpunimin e hapur midis operatorëve të kulturave profesionale të tjera.
SPORES bazohet në krijimin e një qasjeje ndërmjetësuese që çon në një ndërveprim midis artëve dhe disiplinave të ndryshme; udhëtimi i tij sinestetik është ndjeshëm intensifikuar në fuzionin, pothuajse natyral, midis shkencave humane dhe shkencore; duke krijuar gjuhë “të paqëndrueshme” që rishikohen vazhdimisht.
Duke shtrirë nga poezia në informatikë, nga teatri në arte figurative, nga matematika në muzikë, nga koriografitë në kinema dhe transformimet e saj, në një kërkim sinergetik të vazhdueshëm që ndjen Dijen si formën e fundit të rezistencës.
Një projekt që transformohet vazhdimisht duke përdorur dhe rishpërndarë teknologjitë e reja; një përplasje e gjuhëve të ndryshme dhe krijime që bëhen pasqyrë e kalimit të trashëgimisë prej analoge te dixhitale, përmes një ud hëtimi ndërmjetës, që ndërtua mbi dyshime dhe pasiguri.
Njerëzorizimi i teknologjive të reja, për të përjetuar hapjen midis hapësirës “reale” dhe “virtuale” në një mënyrë më të natyrshme, duke mos ndjerë më si konsumatorë, por si “përdorues”, njerëz të rinj, të aftë për të komunikuar, prodhuar, gjeneruar.
Koha dhe Hapësira hapen në themelet e mekanikës kuantike: në eksperimentet e ndryshme të propozuara, nga pritja deri te performanca, gjithçka shkon në një instalacion-hapësirë ku nuk dallon më kush është artisti dhe kush është shikuesi (edhe sepse shikuesi nuk është më). Ky projekt dyvjeçar krijon formë nga studimet e mekanikës kuantike të Carlo Rovellit. Një hibridizim midis Artit dhe Shkencës, një përpjekje për të bërë të ndjeshëm konceptin e paqartësisë.
Realiteti është një stratifikim i bukur: malet e borës dhe pyjet, shikimi i miqve, zhurma e metro-së në mëngjesin e ndotur të dimrit, etja jonë e pakëndshme, trokitja e gishtave në tastierën e laptopit, shija e bukës, dhimbja e botës, qielli i natës, mbarështirësia e yjeve, Venere që shndrit e vetme në qiellin blu larg detit të vijës së errët… në këtë kaleidoskop tejet të pasur e mendonim se kishim gjetur rrethin themelor, porosi të fshehur pas velos të pa rregullt të dukjeve. Ishte një kohë kur bota dukej e thjeshtë.
Por qartësia e fizikës klasike u shpërfill nga qantat. Ishte një zgjim i papritur që na çon në zemrën e të menduarit shkencor, që nuk është e ndërtuar nga siguritë; është një mendim në lëvizje që ka aftësinë të vë gjithçka në diskutim. “Realiteti” po rizgjendet vazhdimisht.
Çfarë është Teoria Kuantike? Ajo nuk përshkruan se si objektet na shfaqen neve, por ajo përshkruan se si çdo objekt fizik shfaqet dhe vepron ndaj çdo objekti tjetër fizik. Asnjë objekt nuk është i izoluar; në të kundërtën, ato veprojnë vazhdimisht njëra mbi tjetrën. Ata jetojnë në një sistem të ndërveprimeve, të ndikimeve. Është një ide e thjeshtë në thelb: “realiteti” është një rrjet i ndërveprimeve ku objektet janë nodet. Nuk ka prona jashtë ndërveprimeve. Ky është kuptimi i intuicionit origjinal të Heisenbergut.
Bota kuantike është e bërë vetëm nga ndërveprimet, ngjarjet, ngjarjet e papërfillshme, pa qëndrueshmëri. Çdo ndërveprim është një ngjarje, janë këto ngjarje të lehta dhe efemere që ndërtojnë “realitetin”, jo objektet e rënda të ngarkuara me prona absolute që filozofia jonë i vënte në shërbim të këtyre ngjarjeve. Jeta e një elektroni nuk është një vijë në hapësirë: është një shfaqje pike nga ngjarjet, një këtu dhe një atje, kur ndërvepron me diçka tjetër. Ngjarjet pike, të papërfillshme, të mundshme, relative. Kontinuiteti i qëndrueshëm i botës ku jemi të zakonshëm në jetën tonë të përditshme nuk reflekton granularitetin e “realitetit”; është rezultati i shikimit tonë makroskopik. Një objekt është një, askush, njëqind mijë. Bota shpërthen në një lojë pikëpamjesh, që nuk pranon një pikëpamje të vetme globale. Është një botë e pikëpamjeve, e shfaqjeve, jo e qenieve me prona të përcaktuara ose fakte të vetaqarta. Pronat nuk jetojnë në objektet, ato janë ura mes objekteve. Objektet janë të tilla vetëm në një kontekst, pra vetëm në raport me objektet e tjera, ato janë nodet ku lidhen urat. Bota është një lojë pikëpamjesh, si pasqyrat që ekzistojnë vetëm në reflektimin e njërit në tjetrin. Grain e hollë të gjërave është kjo botë e çuditshme e hollë, ku variablët janë relative dhe e ardhmja nuk është e përcaktuar nga tashmja. [1]
Kjo botë fantazmë kuantike është bota jonë. Dhe nga kjo ne fillojmë; ose më saktë, rihapim për të kërkuar si SPORES mjedise të reja, gju
hë të reja, mënyra të reja për të komunikuar. Hapësira bëhet një zonë e lirë që nuk e braktis përsëri në përsëritje, sepse nëse hapësira ndryshon, shfaqja do të ndryshojë me të. Nëse përpunimi është tashmë ndryshim, koncepti i relativitetit fillon të jetë pezull “ndjeshëm” që merr jetë nga përzierja midis Aion, Kronos dhe Kairos, ku ky i fundit udhëheq; një ansambël i momenteve, i mundësive, i momenteve të përshtatshme, të kapura dhe të rilaboruara vazhdimisht.
Çdo artist paraqet një moment të krijimit, nuk ka rëndësi gjatësia skenike, është intensiteti që shpërndahet që bën dallimin; Në këtë rrugëtim metamorfozi që u përshkrua më lart, një element mbetet i pandryshuar, duke u përshtatur gjithmonë në shpikje të reja të kuptimeve: Poesia.
Poesia përfaqëson atë mundësi ekspresive që është në gjendje të shpërndahet në zbulime të ndryshme. Një “formë” që mund të ndryshojë duke u bërë diçka tjetër pa humbur kurrë thelbin e saj, identitetin e saj.
Poesia është shprehja ideale për një mendim kritik, por i hapur, në gjendje të lejojë dialogun midis varianteve të ndryshme, të japë kuptim hipotezave, utopive, stimulues të domosdoshëm për përparimin e njeriut, të nevojshme për një mendim që ndryshon, revolucionar, gati për të përmbysur skemat e imponuara nga një fuqi që është bërë tashmë e paqartë, aspak materiale, vështirësisht e kontestueshme; një fuqi që transformohet në një entitet universal dhe të paarritshëm, një monstrum i çuditshëm për të cilin nuk dihet asgjë, as emër, as fytyrë; në gjendje të rivendosë njeriun modern në një gjendje të paparë të vetmi globale, pa parrulle dhe ngushëllime.
Për këtë shërben Ngazëllesha, për të lindur, për të krijuar vazhdimisht, për të mos u kënaqur kurrë me atë që jemi, me atë që kemi; kërkimi i pakompromis është gjemba e çmuar e instiktit tonë, i lindur për të dashur gjithmonë diçka tjetër, me të gjitha rreziqet që vijnë pas.
Dhe nëse bota është një shumicë e pakontrolluar, nëse njeriu është një shumicë, mënyra e vetme për të përfaqësuar këtë pasiguri është Interdiciplinaria, Intermediality. Shumë mendime dhe shprehje të ndryshme që japin jetë një projektu bazuar kryesisht në rastësi.
[1] C.Rovelli “Helgoland” Piccola Biblioteca Adelphi 2020